Interview with Ikota Mwisagija and Kiyarata Mzumari in Kihumbo

Lorem ipsum dolor sit amet, consectetur adipiscing elit, sed do eiusmod tempor incididunt ut labore et dolore magna aliqua. Ut enim ad minim veniam, quis nostrud exercitation ullamco laboris nisi ut aliquip ex ea commodo consequat.
Photograph of Ikota Mwisagija at Kihumbo during the interview
Photograph of Ikota Mwisagija at Kihumbo during the interview
00:00
00:00
00:00
00:00

Title

Interview with Ikota Mwisagija and Kiyarata Mzumari in Kihumbo

Creator

Kiyarata Mzumari, Ikota Mwisagija, Jan Bender Shetler, Kinanda Sigara

Contributor

Nyangere Esther Faini Magoto (transcriber), Rose Wang'ombe Mtoka (transcriber), Nyamusi Magatti (transcriber)

Description

In this interview, Ikota Mwisagija and Kiyarta Mzumari discuss Ikota's personal history as a Rainmaker as well as the origins of the Ikizu and the rituals of making the new chief (Mtemi). They also discuss the ritual of encircling the land (Kukerera) and the path followed by the generation-set (Rikora) at each sign of the rainmaker, in relation to the Sukuma Nyangi. Additional topics include the economy, trade with Sukuma for ivory and slaves, and the work and implements of a rainmaker.

Language
Ikizu
Swahili
Ethnicity
Ikizu
Sex

M

Birthdate

5 July 1909

Date Original

5 July 1995

City

Kihumbo

District
Bunda
Region
Mara
Country

Tanzania

Theme
Gender and Livelihoods
Linguistic and Cultural Patterns
Subject
Age and Generation
Group names
Leaders
Livelihoods
Origins
Ritual
Territory
Original Format
Interview
Digital Format

audio/mp3

Source

Jan Bender Shetler Collection, Goshen College

Publisher

Goshen College

Rights Management

Creative Commons Attribution-NonCommercial-ShareAlike 4.0 International (CC BY-NC-SA 4.0)

Contributing Institution

Jan Bender Shetler; Goshen College; Matrix: Center for Digital Humanities and Social Sciences at Michigan State University

Biography

Ikota Mwisagija was born in 1909 in Kihumbo, and he has always lived there in his father's compound where his father's grave was. He was circumcised in 1927. Ikota Mwisagija is a farmer, traditional healer, and rainmaker. He worked in the mines at Buhemba from 1936 to 1938 and then came home to marry and settle. He has four wives and 17 children, none of them have died. He also held a position in government. He is a healer for the orokoba. Kiyarata Mzumari was born in 1922 in Kihumbo, Gaka. adopted by his father's uncle (mjomba) when his father died while he was still young. He is Amuhemba of Abahirir Kiriri. He is Saiga Mtumeka wa mwisho and Rikora Mnyangi Wanyazuma. Kiyarata Mzumari has five wives and 29 children, five of whom died. He only went outside of Kihumbo to sell goats. In 1954, he got an ox plow, making him one of the first to get ox plows in this area. The store in Mariwanda was built in 1970, and he was one of the first to build at the center and open up this area of Mariwanda.

Transcript

I43-44 Ikota Mwisagija and Kiyarata Mzumari, Kihumbo, 5 July 1995, (Ikizu). In Swahili and Ikizu. Interviewed by Jan Bender Shetler and Kinanda Sigara. Transcribed by Nyangere Esther Faini Magoto, Rose Wang'ombe Mtoka, and Nyamusi Magatti. BEGINNING OF IKOTA MWISAGOJA TAPE # 69: SIDE A: J: [KISWAHILI] I: [KISWAHILI] J: Wewe ni wa Magiha gani? I: Rigiha ryane Muzera. J: Ni wa nyumba gani? I: Ini monyumba yino ya ikoo ni Bharaze, ni nyumba ndogo. K: [KISWAHILI] J: [KISWAHILI] I: Ekishoko abhahiri bha Myamutana. J: Sega yacho? I: Isega yane Abhatumeka. J: Na Rikora? I: Na rikora, eni Munyangi wa Nyazuma. J: [KISWAHILI] I: [KISWAHILI] K: Nango arakubhurya arabhuga ungatukire? I: Eni kere kungatuka. J: [KISWAHILI] I: [KISWAHILI] (-): Rikora rin rimarire kukerera kokoza kungatuka abhato bhakimerere ni kora ke? I: Agabhamunyeri. J: [KISWAHILI] I: Bha bhise Bhagamunyeri nibho bhakeririre hano bhamarire kukerera ######. Bhasikera mu rikakomera hayo. (-): Rikakomera hayo Abhagini bhakakerera nango Abhagamunyeri bhigia rikakoma nantu. I: Abhagamunyeri tibhiziri kukerera. J: [KISWAHILI] (-): Umwauri Imbura yatekire. I: Imwaka uri Kirimanzira Aimai omukaruka niho bhakererire (-): #########. I: Naho kugamba nawe iye umwaka goyo bhakererire. (-): Umwaka guyo bhangatukire, bhamarire kungatuka tukagomu ###### twikikara karibia imiaka ibhere #######.. K: ############. (-): Umwaka gono umenya, ###### asamire bhanonde bhakaja mwe kibhara hari .,,,,,,,,,,, omogondo akasaga ####.. Bhasizaki bhangatukire ######... J: [KISWAHILI] I: [KISWAHILI] K: Nago umwasi uno izire akahikera Kirinero ni wewe? I: Isamongo. K: [KISWAHILI] I: [KISWAHILI] Ee Nyakinywa, Wangombe awe huno mwene ###### bhano bhayo nonde bhano# (-): Bhaya Zengera. I: Bhaya Zegera bhano. (-): Bhabhukombogera. I: Abhakombogera #######.. nango Nyakinywa huno [KISWAHILI]. J: [KISWAHILI] K: ######### I: [KISWAHILI] K: Harabhirikiru? I: Harabhirikiru Gaka. J: [KISWAHILI] I: [KISWAHILI] (-): Engero #######. I: Haaa tiga chanja nango, nango amara akaza, [KISWAHILI]. (-): Omukari akagega Omororo akarimya akabisa kusudi aze amwime Omororo, ###.. agega omororo akagi akabisa Mwiridigi, halafu guno akarimya akumara akagemba imbura, #####.. ikamotema akaza ikubhiri, nango aza ikubhiri akabhona Omororo orimiri. Kumbe abhisiri nango tiga kwejeki. K: Nangoni wewe imerera hayo, huyo ni Isamongo kamugega akamureta hano, ni izire akikara hano niwe akanama. K: Imerera hayo. (-): Tiga nigambe niki ### kimu kimu, nibhu akanama nango ndenda huno atobhiri kunyerechi Omororo tiga ndimi Omororo mokerere Imbura emuteme hayo akkuja ###.. akarimi Omororo, na kaja kabhisa kusudi araga kkukora omonde, araga kukora ###### na uno aramunama arasigisa #####.. Omukari no Mosubhe bhakakosana tiga mwereki gono akwereza umwene, huno huno aereze umwene. I: [KISWAHILI] J: [KISWAHILI] K: Arahuga sehemu ke ya sagire kwa Nyakinywa na sehemu ke yasagire ino Isamongo angegire? I: Isamongo akagega Kirinero. K: [KISWAHILI] I: Nyakinywa akagega Kihumbu. Akabha nango ni Mutawala wa nchi yote [KISWAHILI] J: [KISWAHILI] I: [KISWAHILI] (-): Haa arure kubhasi hiyo # bhamubhirikiri Mwasi. I: Nango urya Isamongo ######## K: [KISWAHILI] I: Na uno Nyakinywa akabha Munyangi. K: [KISWAHILI] J: [KISWAHILI] K Arabbhabhurya momuragereri bwahene hano Isamongo arwirire aye mobhugire Mwasi hano arurire, arurire charo ke? I: Arure sehemu ze yino. J: [KISWAHILI] I: ############.. (-): #####. Hano arure a ###.. Kanade, hata nango bharakora Emitambiko ge hano gyose mpaka bhagere Kanade. K: [KISWAHILI] J: [KISWAHILI] (-): [KISWAHILI] I: [KISWAHILI] (-): Yaani mutu umenyire aribhu, omoto bhikirini no moto tu kira kigero ateche, yaani mapenzi tu bharibhora abhana bhaze hagare na uno are Muguru, kama Nyakinywa Isamongo agire umwene tagegire hata kigero eke, hata bhana bhaze tagegire, yaani tarakwerire kegero takwirire kegero takugega mwana wo moto. K: [KISWAHILI] J: [KISWAHILI] I: [KISWAHILI] (-): Haak akaza Webhiro Makongoro. I: Akaza Webhiro Makongoro atawarire arekere kutawarire angere niwe are hano. (-): Wibhoro niwe atawarire bhakamubhaherera halafu Makongoro. K: [KISWAHILI] (-): [KISWAHILI] Hayo nango rangire Abhikizo bhakanga Rikora ritasikera na ryare riratumika kuwa ebhigero bhiyo nawe amarire komwita, nawe amarire komwita, nango bhakore rikore rikora bhabhohere awewe Zindigi ziyo nango bhakanga kubhohera Makongoro. I: Bhakabhuga bhabhohe bhahere awe#########. (-): Ne bhigero bhiyo are amarire kubha ne mutemi are amarire kuhana; awe atakugega byose wose akabyangera bhitahoroka akikara nabyo nango byose. K: [KISWAHILI] J: [KISWAHILI] I: [KISWAHILI] (-): [KISWAHILI] K: Hono abhohire ##### (-): Gerasi niwisikire. K: [KISWAHILI] (-): [KISWAHILI] I: [KISWAHILI] J: [KISWAHILI] I: Ko Bharaze bharita nzengombe. (-): Hano kuza kotema bharakora kama sikukuu nzingombe zirarwa mubharaze hata ngombe eze isano, bharagi kwita bharamambera matu ghabho garya. Nango, bharamubhoherya bharakora Oruta bharamubhohera, zindingi no Rukobha bharamokira bharamotora nango arabha Omutemi. I: nango orusiku ruyo na wala Rikora riyo rakwenda kohoroka nango niryo rokuja nawe. K: Imerera awe numuragereri. I: Ikimerera nikwenda kohotora, niho bhahirire nonde Matoto kwa Garabati. K: [KISWAHILI] J: [KISWAHILI] I: [KISWAHILI] K: Arakubhurya tiga kumuragereri, awe arakubhurya hno orosiku ruyo nango awe hano akwimerera kama Omotemi nango orusiku ruyo Omutemi akora bwe ringana ryaze ikoro mwikyaro kubha awe arihere Obhutem ibhakohere zendemi engana yaze eno ahakora harya niyo akwenda. I: Hiyo akora hayo nango ahagi atira ko Rutara agera Omutemi owonde bharana korutara nango abhuga, #Mondorere inye erina ryaze ## akiroka nango erende ebhere abhuga, #neni nganya# akiroka. K: [KISWAHILI] I: [KISWAHILI] Hano bhakumara kobhina nango urya amatangaza urya [KISWAHILI] K: [KISWAHILI] I: [KISWAHILI] J: [KISWAHILI] K: Ketumbe kitareho kyo Mutemi? (-): [KISWAHILI] K: Kya Magoro arenge? (-): Kya Magoro anne, ekenda kya magoro anne, ekende kibhaziru zenyenge. J: [KISWAHILI] K: [KISWAHILI] K: Orusiko ro kotemi Omutemi, nango tabhorya #######. Orusiko ruyo muhabherekerwa bwe? (-): Twabhuga twaja kwanera Omutemi. K: [KISWAHILI] (-): [KISWAHILI] J: [KISWAHILI] (-): [KISWAHILI] Ebhigero bhirya kuanzia kwa Nyakinywa bhiri tugambire akabha amarire kubhikusanya tibhiziri kubhoneka akabisa byose. K: [KISWAHILI] J: [KISWAHILI] (-): [KISWAHILI] Matutu nizire kotema bhagarokire bhakagi Kiriti bhakahuzire Abhakiriti bhakabhaungire ebhende bhakareta nango bhakatema bhakaza kukorera lakini bhirya bhiri Makongoro abhisiri byose. Nibhyo begeriri rikora rikabhora. K: [KISWAHILI] (-): [KISWAHILI] K: Ragerera hayo Makongoro hono are arabherekera bwe bhahirya bha Nyakinywa bhanu? (-): Bhayo? I: Matoto Makongoro Matoto arabherekera wise Makongoro Mame. (-): [KISWAHILI] K: Kwa hiyo Makongoro yare ### gasi yare? I: Matoto niwe are aribhora Makongoro umwana wa Nyinarome. K: [KISWAHILI] (-): Obhukati bwito bhokare tware turagamba abhano kobhanyirome, wise Makongoro akwa Matoto akaghabha omuji uri ukaja hano. I: Na Makongoro niwe ibwire Matoto. K: [KISWAHILI] J: [KISWAHILI] K: Arabhabhurya arabhuga ge Kimweso ekimweso kinokihaja Gaka ke Mutemi ikyene gasi kya mangana gase. (-): Omutemi ahakkora itwe nitwe tuhamahi imburi turahira kwimweso no Mutemi araja ho, bharaja kwi Mwesaho heta engombe. I: Bhe Kimira nitu tukumuhi imburi turaja aratohira nango turaja nawe. K: [KISWAHILI] J: [KISWAHILI] I: [KISWAHILI] (-): Bharaja kusengera takubhirya, yaani kubha hano bhahakwa tibhero urahimoherya hano yowonde hano yowonde yere hano, hata kwiriri kore bharagega ribhu bhaze bhatore. K: Mohorere mbabhorere murenda kutamani nawe na nyinye ndenda mpaka mbagaroki motori omukari huno arabhabhurya arabhuga, orusiku ro kugi kumwesa Gaka hano zimbehera zereho zangana bhu? Arabhabhurya arabhuga ebhegero bhono bhikwenderwa bhaje nabho kukuja kusengera au kumwesa ne bhegero ke nango momutagere erebhe mboke, mabhere, ikumbate nake? (-): Tuhasengera bhoke, ikumbate na mabhere. I: [KISWAHILI] J: [KISWAHILI] K: [KISWAHILI] (-): Ne ngombe erebhe ne ngombe hayo ne ngombe bhizira ku? K: Mutahagega bhoke, hamwe kigero ke hamwe abhere kigero zeyi. I: Rya mabhere roreho, rya mabhere nango ku mugega mamabhere no bhoke. K: Ringana riyo ro moge ryo moto umwe moto mwe. I: Awe wose abha rumwebhiri kumwene komutemi umwene agega ebhigero bhiyo. K: Imeerera hayo [KISWAHILI] I: [KISWAHILI] J: [KISWAHILI] K: Kimweso Ikise keno tugambire ki ####.kihamwesa ribhaga ke? (-): Wakati bhahenda kungatuka. K: [KISWAHILI] Yaani bhahagi kumwesa kabla mokere kungatuka. (-): Ruji bhakugi orosiko rokugi kungatuka ############# bharawanza kumwesa ######. Kwenya Maguta. I: Chanandi, Mariwanda, Kirinero ####. K: [KISWAHILI] J: [KISWAHILI] I: Bhirya bhahaza bhakyare kuhemba omororo, mororo ngo uanza. (-): Uhaanzia mwikyaro bhara bhiringana bharaza bharaheta mogongo go Salama, bharareta Kirinero, bharagi bharasimeri Chamuriho, bharitumu bharaza bharakomera Mariwanda. Na kurwa Mariwanda, nango bharakora omerero hano bhakumara kukora omororo nango bhakaza kosengera hayo. K: Rengera hayo [KISWAHILI] J: [KISWAHILI] I: [KISWAHILI] END OF KIOTA MWISAGOJA TAPE # 69: SIDE A: BEGINNING OF KIOTA MWISOGOJA TAPE # 69: SIDE B: J: [KISWAHILI] K: [KISWAHILI] (-): [KISWAHILI] I: [KISWAHILI] K: Arabhabhorerya arabhuga rosiko runo zekamba ze kobha ................... ruyo bhararara? (-): Haak bharagaroka nantu. K: [KISWAHILI] J: [KISWAHILI] I: [KISWAHILI] (-): Kihumbu hano bhakubha bhayare chikicha ekekoro bhakere kobhiringa niho bhakuza hano kugega ebhegero byo bhutemi niho bhakuja kosengera bharaja kuanza rikora. K: [KISWAHILI] I: [KISWAHILI] (-): Nango bhakage kukora amangana gayo. K: [KISWAHILI] J: [KISWAHILI] I: [KISWAHILI] K: Bharahibhirikira bwe zobhe. I: Bhicharo. K: Nyarubanga wewe? (-): Haak K: Nyarubanga na Kagoro. I: Nyarubanga na Kagoro. K: [KISWAHILI] I: [KISWAHILI] J: [KISWAHILI] (-): [KISWAHILI] K: Zeyi rora ugi rinyohi hotige kugi papara papara tuje ne kimwe eni kubhurya neni uramojibhu kiswahili, ekefaa kembere kyo Mogemba nyeke? Otore ke kwanza. I: Ikembere Omusho. K: [KISWAHILI] I: Halafu Togoro. K: [KISWAHILI] J: [KISWAHILI] (-): [KISWAHILI] K: Motuheku Enyongo yemwe. I: [KISWAHILI] K: [KISWAHILI] J: [KISWAHILI] K: Halafu ekende ke? I: Orugera ########. J: [KISWAHILI] K: [KISWAHILI] (-): Nzezira ziyo nzaru. K: Kana nego (-): Nigambire hano kongu. I: ##########. K: [KISWAHILI] (-): ############. K: [KISWAHILI] J: [KISWAHILI] K: Ritimu rya Bhikwabhe. (-): Tutarigambire. K: [KISWAHILI] J: [KISWAHILI] (-): ######## K: [KISWAHILI] (-): Heni awane harya gwiki gimbura gayo magembe koro sana halafu #####. Ikoro sana. K: [KISWAHILI] J: [KISWAHILI] (-): Riyo Abhaturi niryo bhakuturya, ikyama kya Bhaturi. J: [KISWAHILI] (-): Bhirabha bhirimu kira mara. J: [KISWAHILI] K: [KISWAHILI] (-): Kengere yose iko umo. J: [KISWAHILI] K: [KISWAHILI] (-): Ngose ############## K: Arenda koteme epicha wikere nabyo okore omufano. J: [KISWAHILI] K: Arabhuga ujitahidi agege rigembe obha ore naryo ##.. si rahisi kumubhona wonde tofauti nawe arenda urete zenyongo zibhe kama bhi#####.. bhino bhekubha Omugembhi kamiri aragimba. I: Omogimbi kamiri. K: [KISWAHILI] J: [KISWAHILI] (-): [KISWAHILI] K: Arete byose bhabhorera bharete. I: [KISWAHILI] K: [KISWAHILI] J: [KISWAHILI] (-): Bhare bhizire ritorori reyeka. Mama: ##########. J: [KISWAHILI] (-): Iharama hiyo ere mangana aga #, arimu huno akurota, narimu huno akujariwa kama [KISWAHILI] K: [KISWAHILI] J: [KISWAHILI] (-): Owonde aribhora #####. Kumuragurwa umwana uno okubha sawa sawa momebhiki ebhigero bhirya nango bharaaza kuja kumukorera. K: [KISWAHILI] J: [KISWAHILI] (-): [KISWAHILI] I: [KISWAHILI] (-): Eweto hano tusamiri kubha bho nibho bhakangatire kusikera mose muno, hata ikyare kubhona bhato [KISWAHILI]. J: [KISWAHILI] K: [KISWAHILI] (-): [KISWAHILI] K: Inyumba yeno yenyi na Ritembe muhabhuga bwe egero yeno muhayebherekera egeroke? (-): Enyumba ye Zengoma. K: Enyumba ye Zengoma. (-): Ye mokekoro omukari omkubwa [KISWAHILI] K: [KISWAHILI] J: [KISWAHILI] (-): [KISWAHILI] (-): Bhayo bhose Isamongo pamoja na Salama bhayo #######.. K: [KISWAHILI] J: [KISWAHILI] I: [KISWAHILI] Mokibhage nawe. (-): Mumareri gayo awe okere kumara, hano kumara ko. (-): Funga endoa Omukari huyo tokurwa konyinyi aze omokwire hapana. K: [KISWAHILI] (-): [KISWAHILI] J: [KISWAHILI] I: Muhuhe eketumbe ikare [KISWAHILI]. K: Arakubhurya arabhuga kati ye muze Nyangi ziyo zose ni Nyangi ke yeno yare ne bhegero ibyaru? I: Muhimayi J: [KISWAHILI] I: [KISWAHILI] K: Imerera kubhurirya nango inye ndenda kuhimayi nango ekegero cha kwanza keno kowanza kukora nango nekore nege ekende nege kende nango Ihimaye ibhe bwahene nango yakaza kubha ikere ewane iri ni imaye nebhoroke? I: Bho ##########. K: Kwanza urabha ibyakuri ukore bhe kiasi ke? J: [KISWAHILI] I: [KISWAHILI] I: [KISWAHILI] J: [KISWAHILI] END OF KIOTA MWISAGOJA TAPE # 69: SIDE B: MANENO: KIOTA MWISOGOJA TAPE # 69: SIDE A. Kogumu kurudi ? Chanja chaja Akarimya alizimisha / orimiri - imezimika Amwime anyime ? Mwiridigi Ikobhiri imejikunja Atobhiri kukataa Kunyerechi kunionyesha ? Omonde Bikirini kubadilishana Bakirini Muguru mwanaume hajaoa ? Angere Bhakamubaherera kutawazwa kuwa mtemi Kobohera kumfungia zindigi Baramambera kuwambia ngozi kwenya ngozi. ? Oruta ? Kohorota Zibaziru kuchongwa Zenyenge maridadi ? Kwanera ? Bakahuzire Begeriri kusababisha Rikabhora likakosekana Rigereria kuelezea Ribhu majivu Mabhere maziwa ? Romoge SIDE B: Kobiringa kukusenya Omusho sime ? Togoro - ? jembe MANENO IKOTA MWISAGOJA TAPE # 70, SIDE A: (Nothing on Side B Peters) Bitara Magala ? Ekirara ? Barasonda [Rose says: wanagawanya, wanagawa, wanatoa mgawo] Kureba kushinda Zihende njugu mawe. BEGINNING OF IKOTA MWISAGOJA TAPE # 70: SIDE A: J: [KISWAHILI] I: [KISWAHILI] K: Eni chenda omuragereri awe inye amangana gano mbugire kubha ndenda muragereri huno nokokubha muraza kubha mosirere ho abhana bhaze bhagabhone enyi ndenda ko Himaye hano omere hano nakeharata muragereri wone akwenda Muhimaye aimaye nirazima akore ibyakuri bhitara bhirenge, magonera arenge kongo. Momuragererya ibyakurya amamera Ekongo omuragererya kuza mpaka ngombe, mburi, bhibhanda bya Makumbate mpaka bhegoro ke iri imaye ize ihike na bhagero bhaja kobhona ho muhabherekera ngoro ke. Ekemang mango hano bhakuza kurora Ekirara muhabhuga Kirara ngoroke hano ahandera Mwibanza muhabhuga ngoro ke? (-): Nango umenyire tutakotora itu tutahandeka kwahiyo utafuta engombe isano bhagende bhaze bite ngombe eze- etato, bhagende amwe bhaze bhite imburi eze enezende bharita bharagega Abhahimaye bhayo bharasonda nango totakukora hesabu tumenye, itokobhoka inyumba koro sana tochipangire etipaniri enyangi hata eye imwe tubhahiri nangiri. K: [KISWAHILI] (-):[KISWAHILI] J: [KISWAHILI] K: Mohorere mwereki [KISWAHILI] J: [KISWAHILI] K: Arabhuga ni nyangi ke mose yeti yo Ikizu yeno tuhikara twisega ebhu huyo are asikere inyangi yeno icharo chebhuga hee nango, aza kurebha zenyangi zino abhato bhahabha bhikere bhe mwisengera Kiharare##. Amwe bhamukkorera manyingi? I: Enyangi eno enyangi zereho eze ibhiri, ya Abhakrungu ya rikora #####.. K: [KISWAHILI] (-): Lakini hiyo kuchagora ku bhahachagora kosiri tokomenya. K: [KISWAHILI] (-):[KISWAHILI] J: [KISWAHILI] I: [KISWAHILI] K: Arabhabhurya Ebhumohorere morore arabhabhrya rabhuga ni Nyangi ke #####. Omwikizu lazima ikora ni Nyangi ke kuanzia Amatwe kugi Isaro muchagorere ni Nyangi ke Omutajere ####. (-): Amatwe ni lazima halafu Orusarange ni lazima basi. K: Amatwe ni lazima Orusarange ni lazima halafu, emborano, engero yeno? (-): Ebhorano mpaka ubhe nu mwana abhana bose ###. Kuhana enyangi yende tenyi na Mangana basi, ##.. K: Lakini ili ubhe Omwikizu? I: Ubhe oturire Amatwe ouhanire Orusarange. K: Niho kubherekiru Omwikizu? (-): Ekwanza kotora Amatwe, ano kumara bhakusare bhakobhorane basi, ukomera hayo Orusarange ruyo nengo umarire kukora urwazo nango urahana orusarange basi urarenga hayo. I: Nango umarire kwibhora hata okere kwibhora urahana Orusarange. K: Mwitiriranye, omukari wono ndenda komobhorera ndenda inye murantajera ingana kiyimwe Nyangi ya kwaza inaitwa Amatwe [KISWAHILI]. I: Sega siyo katikakuhana bhakagi tibhakuhana Himaye##.. J: [KISWAHILI] I: Abha######.. K: Wanaita ekegoro. I: Ekegoro agire mwekegoro. J: [KISWAHILI] I: [KISWAHILI] K: Arabhabhorya arabhuga mwigwire simoka hano mutagire muwazire he kubhona ebhegero obhutani rirema. I: [KISWAHILI] (-): Kana ko bhutani gayo ######### K: Imerera. J: [KISWAHILI] I: [KISWAHILI] K: Ukumenya no wikora amwe. (-): ####. Na bhabha nibho bhatohere amangana gayo. I: Bayo kwiki bare inyuma. (-): Bhare inyuma kubhayo. I: Ko kampuni ya bhanyiki nibho bhabhonekiri bonekiri abhato bha nango yeno bhazazi bha nango yeno bhayo bhose bha nango yeno, bhayo bhose bhano bharaja Kirinero, nibho bhare gega nango zengero zeno okorora zihende#######. (-): Hayo ##.. tuwanzire hano Bhanyanganza bhajire Obhutani haguhe hano tugambe gano tweze nane ni gano niroze, hano bhanyanganza bhagire obhutani bhare bharagega ebheko bharaja Kereti bharaja bharagora amagembe gayo bharareta bhararimira agande kama kuna ### amburu yaze araja aragora rigembe bharaja bhararemera huno shiringi eze ibhere, aragora agande garagora shiringi eye na sumuni. Aragora erende rekugi sumuni amasuhu gayo bharagora kurimara hayo akorema basi, itu hano tukurire tukurire ko bhapamba turarema obhupamba kilo imwe bharatuha chapa inye imwe shilingi 10/= kiru tisini sijui ngapi? K: Themanini na tisa. (-): Themanini na tisa turahabwa sh. 5/= tukajibu tukahabhu sh. 12/= basi turarema turabhona urabhona sh. 50/= hoo uyo mutu anarima kweli kweli na shiringi hamusini ni ngombe sijui gapi? [KISWAHILI] K: [KISWAHILI] J: [KISWAHILI] K: Arabhabhurya Kiriti irya hano mwere kohira mware kohira meno ga nzugu? I: [KISWAHILI] K: Arabhabhurya ameno ga zensongu mware kohira bharagora? (-): Ameno ga zenzogu gabhonekire juz juzi hano [KISWAHILI] I: Amino ga zinzugu nigo ga Bhahimaye bhare kubhona Abhikoma bharareta bharaza bharagurya. K: [KISWAHILI] (-): Na Bhatatiro bhare bharakkora zindabhashi. K: [KISWAHILI] (-):[KISWAHILI] J: [KISWAHILI] K: Kubhambohi hano. (-): Mbohi ###. Bhare bharita zembogo na zesabhi zinizo itire. K: Mobyimi tareho Ikizu hano itiri. (-): Areho Mboyi are areho kugi Salama hayo. I: Nibho Bhakara bhano. K: Arabhurya kobhuta. I: Kobhuta weze bhayo Abhasi nibho bhare ###### K: [KISWAHILI] I: Na Bhikoma nango bhakasikera mu mwibhishara byo koreta Mubhahimayi. K: [KISWAHILI] J: [KISWAHILI] (-): [KISWAHILI] K: Are aragega ####. (-): Are aragega byana bhijana na watoto wadogo wadogo [KISWAHILI] J: [KISWAHILI] K: Awe kipindi cha Bega hano izire arabhorya hano yare arabhura sega hano izire hano. K: [KISWAHILI] I: #######. K: [KISWAHILI] I: [KISWAHILI] J: [KISWAHILI] K: Umwabho Musinya #####.. I: ######## K: Arabhirikirwa. I: Mahego K: [KISWAHILI] I: Nyanguru akamogurya shiringi Isato. K: [KISWAHILI] I: Hano ko vita ya bhakoloni hano bhabhonekire bhato bhakage awabho nango bhahika mwa##### bhaizanzu bhanonde bha Korata bha Nyanza Bakehongo abhato bhayo bose bhakasara akabhama Kirinero hana kumara bhabhorera mogi mikoro bhabhurya aryo mwana hata tigire oo Waryobha wa Nyangu ya Nata wanyu haa bharitobheki bhekere bhasiri hano bharabhona ###.. ronde bhareta amangana baze bhagambe amangana na bharabhu bhare bhakere muno ngo bhakahambe iramani awe nanwe are arabhahira bhana ibwire #######.. K: [KISWAHILI] I: Bose akabhataja bhanyamaza bayo na Waryobha Kisamenga bhayo bhose akabhataja nango uno aaka akabhori umwabho Waryobha Nyangu awe na kure. K: [KISWAHILI] I: Akabhuga Waryobha tareho na mwana wanyu areho. K: [KISWAHILI] I: Nawe waze nango kino kageriri bhakabhisa kwa sabhabhu abhehebhere ebhegero K: [KISWAHILI] J: [KISWAHILI] I: Kaja tukatema Obhutemi bhohayo hayo bhose bhakabhoka bhakabhuga tobhusi Abhaturi turenda tubhone omotemi tubhe Bhatema. K: [KISWAHILI] I: Bhakashindwa ko Mutemi Matoto nantu akaza kohika owonde arabhirikirwa Kohiri. (-): Akashindwa kwa sababu ya nini? I: Akashindwa kwa habhari ya ngero yo Bhuturi. K: Kubha tare Mugimbi [KISWAHILI] (-): Kabla ya gayo kere kotema, ikamushindiri Imbura bhayo nibho bhamwangire awe are agegere Nyamanguta yose mpaka kuza Salama ..... Salama mpaka chakundi hiyo huno are gegire Bhunyari mpaka Kirinero bhakabharorerana Bhuhemba bha Kib....titi bhayo bhakabha bhakiriga ...... nango uya mangana gambiri gimbura akamugagi imbura, Amugagi mbura ikatama kutweka. Bhano bhakanama haaa......... ugiri tunyahareke nenzara, nango bhakamwaga nango uno akatema isababu ye mbura, yemura hino yariri bharatema, bhanambi haa nango akatiga nango akabha ni muhiri wa .............. K: Ngoja nango tumutafasiriye [KISWAHILI] (-): Nimu bhuyo gabhere mohiri wa Tibu Kohiri akabha wose Motemi, abha Motemi kwiki gakenda kutokea matoke gayo Abhaturi bhakanga bhakbhuga uno atemire tukashindwa kumangana gayo awose arende otumare. I: Akabhuga uratura Zembezi, urakora Ebhegembero. (-): Kwani ukwenda ibhigero bha K: [KISWAHILI] (-): [KISWAHILI] END OF IKOTA MWISAGOJA TAPE # 70: SIDE B:

Show Full Transcript Download Transcript PDF

Field Notes

Nyakinywa -- Kihumbo, Gaka, Waraze, anatapia Nyani -- Kanadi, Nkwaya. Isamongo -- Kilinero, Mahemba, anatapia Punda Mlia [ORIGINS/IKIZU; SUKUMA; PRAISE NAMES] List of Watemi 1. Nyakinywa 2. Hoka 3. Nyambube 4. Kirongo 5. Kisuzura 6. Gibwege -- first male 7. Mwesa -- male 8. Matutu 9. Webiro 10. Makongoro 11. Matutu Matutu 12. Adamu [RAINMAKERS] Siku ya Kuweka Mtemi -- Kwanera Mtemi -- Kufungisha Ndezi (bracelet of leather and shells) Done by his Mtani. (Girasi) [RAINMAKERS/RITUAL; UTANI] Ikimweso cha Gaka -- asali, maziwa, tumbako [RITUAL/EKIMWESO] Walk of the Rikora 1. Mcharo -- Nyamany'uta 2. Kitare 3. Sarama -- they wait here at the meeting tree while some go to the Mtemi to get his things -- the baragumu (amzobe) and a necklace (egashoda), Mtemi also sends two little rainmakers to accompany them and make it rain. 4. Kilinero 5. Mariwanda -- Ekimweso ya Moto na Mbuzi Nyuepe, Kamba. 6. Kilinero 7. Sarama 8. Kitare 9. Nyamang'uta [RIKORA/RITUAL; MAP; PLACENAMES] The things of the Rainmaker 1. Sime -- Umuhyo 2. Kengele -- Itogoro (iron) 3. Vyungu -- Ebebega 4. Mawe -- Zimbura 5. Vyungu vidogo -- Ebebega 6. Mkuki mdogo, chuma -- Orogera 7. Chuma -- Kibamba 8. Chuma chekundu with 7 holes in it 9. Ungo umetafutwa na Rikora 10. Mkuki was Kimaasai -- Ritimo 11. Jembe -- Rikituri 12. Erungu Took pictures of some of them [RAINMAKER/IMPLEMENTS] Nyangi Nyangi za Lazima 1. Amatwe -- masikio 2. Arusarangwe -- tohara 3. Borano -- Ekergoro 4. Ekise -- Ehimbo Nyangi nyngine 5. Amarungweta -- jeshi la Himaye, michezo 6. Esega -- prepared for the work of those who set a marriage for life when the wife is pregnant with first child. Done to the woman. 7. Kibage -- prepared for the work of those who take the youth out of the jando in circumcision ceremonies, Kuhuha. Nyangi za Kuchaguliwa 8. Abakirundu ya Rikora -- Siri 9. Wahimaye [NYANGI]

Show Full Field Notes Download Field Notes PDF